HomeBoekenArtikelenColumnsOnderzoekLinksBioContact

Columns

Het raam 1

Als we een raam openzetten, realiseren we ons amper dat gevelopeningen een bijzondere geschiedenis hebben, zowel in de bouw als in de taal.

Om te beginnen hadden de meeste prehistorische huizen in onze streken alleen een deur. Het huis was er namelijk op gebouwd om de bewoner te beschermen tegen weer en wind. Als er al andere openingen waren, dan hadden die zeer beperkte afmetingen. Uit het vroegste Nederlands zijn geen benamingen overgeleverd, maar het kleine formaat blijkt wel uit het uitgestorven Gotische woord augadauro, letterlijk 'oogdeur', en het Engelse window, dat overeenkomt met 'windoog'.

Pas met de komst van de Romeinen leerden onze voorouders het echte venster kennen, en dat woord is dan ook ontleend aan het Latijnse fenestra, waarbij het accent is verschoven naar de eerste lettergreep.

In de loop van de middeleeuwen werden de vensters van woonhuizen in navolging van de kerken voorzien van glas-in-lood. Dat was pure noodzaak, want het troebele en broze glas was veel te kwetsbaar om een heel venster te overspannen. Uit een ronde plaat werden stukjes glas van ongeveer 8 bij 12 centimeter gesneden. In een ruitvorm, want op die manier ging het minste glas verloren.

Aan die snijtechniek danken we het woord ruit in de betekenis 'glasplaat'. Oorspronkelijk was het de benaming van een plant met ruitvormige bloemen. Omdat de middeleeuwse ruiten niet open konden, werd onder het glas vaak een opening aangebracht die kon worden afgesloten met een houten luik. Dat woord hangt samen met het werkwoord luiken 'sluiten' (denk aan het Engelse to lock).

Om ruit en luik in de gevel op te kunnen nemen werd al in de dertiende eeuw een houten kozijn gebruikt, al lag de toenmalige spelling cassijn dichter bij het Franse bronwoord cassin, dat letterlijk 'kistje' betekent. Vanaf 1500 verbeterde de glasblaastechniek, waardoor ook rechthoekige ruitjes van 10 bij 15 centimeter konden worden vervaardigd.

Omdat die plaatjes in een houten kozijn werden gespannen, onderging in dezelfde periode het woord raam een betekenisontwikkeling van 'raamwerk om laken op te spannen' naar 'venster(omlijsting)'. Toch zou het nog wel even duren voordat glas echt groot en transparant werd. Daarover meer in de volgende aflevering.

Herenhuis, 2010, nr. 3.

Terug naar columns